Sa i sigurte eshte ushqimi juaj?
Si te mbroheni nga rreziqet ushqimore?
Publikuar më 2 Dhjetor 2017, në Këshilla
Sa i sigurte eshte ushqimi juaj?
Siguria ushqimore eshte ceshtje jetike dhe prioritet mbi prioritetet. Cilesia e ushqimit i referohet disa karakteristikave specifike si, permbajtja ne lende ushqyese, vetite organoleptike qe kane te bejne kryesisht me shijen, perpunimi, paketimi etj., ndersa siguria ushqimore eshte nje dhe vetem nje: disiplina e zbatimit te rregullave shkencerisht te percaktuar, ne menyre qe nje ushqim te jete i pershtatshem per konsum dhe te mos rezultoje ne asnje menyre ne pasoja qe cenojne shendetin e konsumatorit.
Kur nje ushqim konsiderohet i sigurt?
Nje ushqim eshte i sigurt kur ai eshte i kontrolluar ne te gjitha etapat e prodhimit te tij. Per ushqimet me prejardhje bimore, kjo do te thote: kontroll i tokes se mbjelle (per metale te renda, radioaktivitet, kimikate toksike, etj.), kontroll i prodhimit si perdorimi i pehrave kimike, i pesticideve, i fertilizuesve; kontroll i te mbjellave qe mund te jene infketuar nga myqe te rrezikshem si Aspergilus Flavus, i cili prodhon mykotoksina kancerogjene si aflatoksina dhe asgjesimi i tyre; kontroll i perpunimit pas korrjes (konservante, shtesa artificiale), kontroll i magazinimit (ajrim, lageshtire, insekte, etj); percaktim i jetegjatesise; kontroll i menyres se transportimit dhe ruajtjes ne rafte. Ne te gjitha etapat e zinxhirit ushqimor mund te ndodhe infektim i ushqimit ose prishje e tij.
Rreziqet me te medha ushqimore
Infektimi me mikrobe patogjene dhe viruse – Rrezik biologjik
Kontaminimi i ushqimeve me patogjene eshte nje nder problematikat me te medha pasi eshte pergjegjes per epidemi te panumerta ne te gjithe rruzullin, shume prej tyre edhe vdekjeprurese. Zakonisht, mikrobet qe infektojne ushqimet vijne prej aparatit tretes se kafsheve dhe nepermjet jashteqitjeve te tyre mund te perhapen ne toka te mbjella ku infektojne edhe bimet. Patogjene te tille jane E.coli, Salmonela, Campylobacter, Listeria etj., te cilet gjenden te mishi, qumeshti, veza dhe pulat, por nuk eshte cudi qe te gjenden edhe te sallata jeshile, spinaqi, kastravecat, pjepri apo piperi. Nder epidemite me te papritura te Salmoneles rezultoi se fundmi ajo e akulloreve te transportuara me kamione, te cilet me pare kishin transportuar pula dhe sic u konstatua nuk ishin disifektuar mire.
Si rrezikon njeriu nga patogjenet?
Konsumi i qumeshtit ose mishit te infektuar e vendos njeriun ne rrezik akut nga bakteret te cilat sapo vijne ne kontakt me aparatin tretes mund te shkaktojne semundje nga me te thjeshtat si diarre, deri te me seriozet si anemi hemolitike, shkaterrim i plote i veshkave, paralize dhe vdekja. Bakteret fillojne te shumohen dhe shkaterrojne qelizat e aparatit tretes, nderkohe qe mund te prodhojne toksina te rrezikshme te cilat mund te qarkullojne ne gjak dhe te shkaterrojne inde dhe organe te tera. Pasojat e konsumit te nje ushqimi te kontaminuar varen nga doza e baktereve te marra, nga shendeti i aparatit tretes dhe nga imuniteti i personit.
Sa me shume baktere ne ushqim, aq me i larte rreziku
Nese nje person do te semuret apo jo, dhe sa rende apo lehte do te semuret, varet nga sasia e baktereve qe ka konsumuar me ushqimin e infektuar. Normalisht, te gjitha kafshet, peshqit apo shpendet mund te jene mbartes mikrobesh te demshme (per njeriun), ne momentin qe ato theren per konsum. Ne ambjentin e therjes ato kontaminohen menjehere nga bakteret qe qarkullojne ne ajer apo ne siperfaqet e kontaktit. Standarti i therjes dhe procedura e duhur eshte tejet e rendesishme ne zhvillimin i mikrobeve te rrezikshme. Nga ai moment e tutje, eshte vendimtare temperatura ne te cilen trajtohet dhe mbahet ushqimi. Ne temperature ambjenti, bakteret tentojne te shumohen me ritme shume te shpejta, ndersa ne freskues shumimi eshte me i avashte, por jo i frenuar. Ngrirja eshte ajo qe e frenon shtimin por kujdes – nuk i eliminon, pervec se nje pjese te vogel te llojeve te baktereve. Per kete arsye, mbajtja dhe transporti i mishit, peshkut, vezes dhe qumeshtit te paperpunuar eshte faktor kyc ne sigurine e tyre. Gjithashtu per kete arsye, nuk eshte aspak i sigurte konsumi i mishit dhe peshqve te gjalle, madje eshte nje aventure si ajo e garave me makine!
Si mund te mbrohemi nga ushqimet e infektuara?
- Nuk ka ushqim shtazor si mishi, peshku apo qumeshti i sapomjele, qe te mos kete mikroorganizma patogjen. E vetmja menyre per tu mbrojtur nga bakteret e paevitueshme te ushqimeve shtazore eshte zierja dhe gatimi ne temperatura te larta.
- Mos sillni ne kontakt produkte shtazore te pagatuara me ushqime qe do konsumohen te pagatuara, si sallatat.
- Respektoni rregullat e ruajtjes ne frigorifer.
Infektimi me toksina – Rrezik kimik
Baktereve edhe mund t’jua gjejme zgjidhjen nepermjet vlimit dhe piekjes, por toksinave qe ato kane prodhuar ne nje ushqim duke “e ngrene” ate, nuk kemi shume cfare ju bejme. Shume baktere, myqe dhe viruse prodhojne toksina teper te rrezikshme, nje pjese e mire e te cilave (madje e atyre me te rrezikshmeve si aflatoksina, botulinum neurotoxin dhe tetanus toxin), nuk eliminohen me gatim. Ne kete rast, eshte mire te njihen ushqimet me te mundshme per keto infektime.
Si te mbrohemi nga toksinat?
- Hidhini poshte ushqimet e prishura, konserva te fryra ose te demtuara
- Mos jepni mjalte femijeve nen 18 muaj
- Blini peshk te kapur brenda dites dhe vendoseni sa me shpejt ne ngrirje.
- Shkrini mishin, peshkun dhe pulen vetem ne frigorifer.
- Evitoni peshkun e ndenjur edhe nese nuk eshte prishur ne pamje apo ne arome.
- Kurre mos konsumoni misra, kikirika, fasule apo drithra te tjere te mykur
- Mos ushqeni kafshet me miser te mykur
- Evitoni qumeshtin e gjese se gjalle qe mund te jete ushqyer me drithra te mykura
Infektimi nga antibiotiket – Rrezik kimik
Gjate prodhimit te ushqimit shtazor (mish, qumesht, peshk, pula, veze), eshte i paevitueshem perdorimi i antibiotikeve por sasia e perdorimit, frekuenca dhe nderprerja e tyre ne kohen e duhur jane vendimtare ne sigurine e ketyre ushqimeve. Ne keto raste konsumatori eshte i pazoti per te evidentuar te verteten dhe shteti eshte i vetmi qe mund te vendose sigurine nepermjet kontrolleve te rrepta dhe masave te duhura.
Si te mbrohemi nga rreziku antibiotikeve
- Mishi i bagetise, pulat dhe vezet - te regjimit te prodhimit intensiv dhe peshku i alevamentit, jane ushqimet qe kane me shume gjasa te trajtohen me antibiotike mbi normen e lejuar. Gjithsesi, edhe mishi i fermereve nuk perjashtohet te kete antibiotik pasi ato qarkullojne lirshem dhe cdo veteriner mund ti rekomandoje. Ne kete rast, keshilla e vetme mbetet njohja me fermerin, me procedurat qe ai perdor, me ushqimin qe ai zgjedh per gjene e gjalle dhe me menyren se si ai prodhon mishin.
Infektimi nga ndotes te ambjentit – Rrezik kimik
Ndotesit ambjental ndahen ne 2 kategori: ndotes qe ndodhen natyrshem ne toke si metale te renda dhe elemente radioaktiv, dhe ndotes qe ka prodhuar njeriu nepermjet industrise dhe agrikultures. Shume ushqime mund te kontaminohen me metale te renda si Arsenik, Plumb, Merkur, substaca toksike si PCB (Polychlorinated Byphenils), BPA (bisphenols A), pesticide, kimikate industriale dhe elemente radioaktiv qe nepermjet tokes mund te perthithen nga bimet. Nga ndotja e ambjentit nuk shpeton asnje ushqim, por mund te themi se kryesojne peshqit te cilet vijne ne kontakt me ujra te ndotur, bagetia dhe pulat e ushqyera me ushqim me mbetje industriale, dhe bimet e trajtuara me pesticide.
Si te mbrohemi nga ndotesit e ambjentit?
Pra me pak fjale, te gjitha ushqimet jane te mundshme te kontaminohen nga ndotesit ambjental, por serish mund te kemi parasysh keto keshilla:
- Sa here te mundeni zgjidhni prodhime bujqesore natyrale
- Zgjidhni sa here te mundeni perime dhe fruta te stines dhe te vendit, sepse kane me pak nevoje per pesticide dhe nuk kane nevoje per kimikate qe ju zgjasin jeten.
- Lani sa me mire perimet dhe frutat. Kur keni dyshime, hiqni lekuren.
- Mos e teproni me peshkun, jo me shpesh se 2-3 here ne jave
- Zgjidhni mish, pule dhe peshk pa dhjame ose eliminoni dhjamin gjate gatimit, pasi shume prej mbetjeve toksike preferojne dhjamin per tu depozituar.
- Perdorni filtra uji per metale te renda, baktere dhe klor.
- Sa here mundeni, zgjidhni mish nga zona te pastra dhe nga fermere te ndergjegjshem.
- Zgjidhni pula dhe veze nga kompani qe kontrollojne ushqimin e shpendeve.
Keshillat me te rendesishme
- Lani duart mire, me sapun.
- Lani siperfaqet e gatimit dhe perpunimit te ushqimit.
- Lani enet mire.
- Mos sillni kurre ne kontakt ushqime shtazore qe do te gatuhen (si mishi i gjalle, peshku i gjalle dhe pula e fresket), me ushqime qe do te konsumohen sic jane psh. sallata, djathi etj.
- Vendosni ne frigorifer ushqimet delikate si mishi, peshku, qumeshti, kosi, pula, veza dhe djathi.
- Mos mbani jashte frigoriferit asnje ushqim te gatuar, me shume se 2 ore.
- Mos e ngarkoni shume frigoriferin.
- Mishi, pula, peshku, qumeshti i pasterizuar, nuk mund te rezistojne me shume se 2-3 dite ne freskues, ndersa ne ngrirje shkojne deri ne 6 muaj.
- Mishi i grire eshte me i mundshem per te shkaktuar infektim.
- Mos shkrini asnje produkt shtazor jashte frigoriferit, vetem ne freskues.
- Mos shkrini dhe ngrini prape nje ushqim, gjate fazes se shkrirjes mikrobet jane shumuar dhe do te mbeten edhe ne ngrirje.
- Sa me shpejte te ngrini nje produkt aq me mire.
- Lani mire siperfaqet dhe enet me te cilati ka ardhur ne kontakt mishi i gjalle ose peshku.
- Lani perimet dhe frutat me uje te rrjedhshem.
- Gatuani mishin dhe peshkun ne menyre qe te depertoje temperatura e duhur dhe per kohen e mjaftueshme ne brendesi.
- Blini ushqime qe prishen, por para se te jene prishur.